Glucose là nguồn năng lượng chính cho cơ thể và được máu vận chuyển đến mọi mô. Mọi hoạt động đều cần glucose ở mức tối ưu. Bất thường kéo dài có thể gây rối loạn chuyển hóa và các bệnh mạn tính. Sau bữa ăn, đường huyết tăng theo loại thực phẩm, nhịp sinh học và mức độ vận động trong ngày. Người đái tháo đường thường được khuyến nghị theo dõi thường xuyên, nhưng người không mắc bệnh cũng nên hiểu và giám sát đường huyết để phòng ngừa sớm.
Dysglycemia là gì
Dysglycemia mô tả mọi bất thường của đường huyết gồm tăng đường huyết, hạ đường huyết và rối loạn đường huyết lúc đói. Cơ chế điều hòa phụ thuộc vào insulin do tụy tiết ra. Khi ăn nhiều carbohydrate, glucose tăng và cơ thể đáp ứng bằng tăng tiết insulin. Nếu cơ chế này rối loạn, đường huyết dao động bất thường, kéo dài sẽ dẫn đến biến chứng.
Tăng đường huyết
Tăng đường huyết xuất hiện khi đường huyết trong máu cao do thiếu insulin, kháng insulin hoặc nạp glucose quá mức. Dấu hiệu thường gặp gồm khát nước, đi tiểu nhiều, mệt mỏi, sụt cân không chủ ý, nhiễm trùng da tái diễn, đau đầu, tim đập nhanh, thở nhanh và lú lẫn khi nặng.
Hạ đường huyết
Hạ đường huyết xảy ra khi đường huyết giảm thấp dưới ngưỡng cho phép. Triệu chứng có thể gồm vã mồ hôi, run tay, hồi hộp, buồn nôn, đau đầu, mơ ác mộng về đêm, co giật khi nặng.
Phạm vi đường huyết bình thường
Đường huyết lúc đói sau nhịn qua đêm khoảng mười đến mười bốn giờ ở mức bảy mươi đến một trăm mười miligam trên decilít. Đường huyết sau ăn dưới một trăm bốn mươi miligam trên decilít. Đường huyết ngẫu nhiên thường dao động từ bảy mươi đến một trăm bốn mươi miligam trên decilít. Ba cách đánh giá này có quy trình khác nhau nhưng mục tiêu phạm vi bình thường tương tự.
Dấu hiệu cảnh báo mất cân bằng đường huyết
Tăng cân nhanh hoặc béo phì trung tâm là dấu hiệu phổ biến, liên quan chặt với kháng insulin. Các biểu hiện khác gồm khát và tiểu nhiều, mất nước, mệt mỏi, đau bụng, nhìn mờ, đau đầu, yếu sức, mất ngủ, đói và thèm ngọt, khó tập trung, nhiễm trùng và viêm tái diễn. Khi đường huyết hạ, có thể thấy lo âu, choáng váng, run tay, nhịp tim nhanh, thay đổi cảm xúc.
Nguyên nhân thường gặp
Chế độ ăn mất cân đối với tỷ lệ carbohydrate tinh chế cao làm tăng đường huyết kéo dài. Thiếu vận động khiến cơ bắp ít sử dụng glucose và giảm nhạy cảm insulin. Thói quen sinh hoạt kém như ngủ ít, căng thẳng và làm việc kéo dài gây rối loạn hormone điều hòa đường huyết. Một số yếu tố khác có thể góp phần gồm hội chứng buồng trứng đa nang, tiền kinh nguyệt, thai kỳ, thiếu vitamin D, thiếu vi chất, mất nước, dùng thuốc, chu kỳ kinh nguyệt, tiêu thụ caffeine cao, di chuyển xa, thời tiết thay đổi.
Ảnh hưởng ngắn hạn và dài hạn
Dao động đường huyết làm giảm hiệu suất thể chất và tinh thần trong ngắn hạn. Về lâu dài, tăng đường huyết dai dẳng dẫn đến kháng insulin, rối loạn lipid, tăng huyết áp, tổn thương thận, mắt và thần kinh, tăng nguy cơ tim mạch. Hạ đường huyết nặng có thể gây co giật, mất ý thức và tai nạn.
Theo dõi đường huyết và vai trò của công nghệ
Theo dõi định kỳ giúp phát hiện mô hình dao động cá nhân vì mỗi người đáp ứng khác nhau với thực phẩm, vận động và stress. Các giải pháp hiện đại như cảm biến theo dõi đường huyết liên tục cho phép quan sát phản ứng theo thời gian thực đối với bữa ăn, đồ uống hoặc bài tập. Kết hợp dữ liệu với tư vấn chuyên gia, nhật ký khẩu phần và bộ đếm calo giúp cá nhân hóa điều chỉnh dinh dưỡng và lối sống.
Phòng ngừa và quản lý bằng lối sống
Dinh dưỡng
Ưu tiên thực phẩm chỉ số đường huyết thấp, giàu chất xơ, đạm chất lượng và chất béo lành mạnh. Phân bổ bữa ăn hợp lý trong ngày để giảm đỉnh đường huyết sau ăn. Uống đủ nước, hạn chế đồ uống có đường và kiểm soát khẩu phần theo mục tiêu năng lượng.
Vận động
Duy trì hoạt động thể lực đều đặn giúp cơ sử dụng glucose hiệu quả và cải thiện nhạy cảm insulin. Kết hợp bài tập sức bền và sức mạnh, xen kẽ ngồi lâu bằng đi bộ ngắn, đứng làm việc và leo cầu thang khi có thể.
Giấc ngủ và quản lý căng thẳng
Ngủ bảy đến tám giờ mỗi đêm hỗ trợ cân bằng hormone. Áp dụng thư giãn, hít thở, thiền hoặc yoga để giảm stress, nhờ đó giảm các đỉnh đường huyết do cortisol.
Thói quen theo dõi
Ghi chép đường huyết lúc đói và sau ăn, nhận diện món ăn hoặc hoàn cảnh gây dao động. Tham khảo bác sĩ khi có bệnh nền, đang mang thai hoặc dùng thuốc có thể ảnh hưởng đường huyết.
Các phương pháp kiểm tra đường huyết
Máy đo đường huyết tại nhà cho phép kiểm tra nhanh trước và sau bữa ăn. Cảm biến theo dõi liên tục cung cấp dữ liệu phút theo phút. Xét nghiệm A1C phản ánh mức kiểm soát trung bình trong khoảng ba tháng. Xét nghiệm nước tiểu có thể hỗ trợ trong bối cảnh nhất định nhưng không thay thế được đo đường huyết.
Thông điệp dành cho bạn
Bất kể có đái tháo đường hay không, duy trì đường huyết ổn định là nền tảng của sức khỏe chuyển hóa. Tập trung vào bữa ăn cân đối, uống đủ nước, vận động thường xuyên, ngủ đủ và quản lý căng thẳng. Kết hợp theo dõi định kỳ và áp dụng các điều chỉnh nhỏ nhưng nhất quán sẽ mang lại cải thiện rõ rệt theo thời gian. Nếu xuất hiện triệu chứng bất thường hoặc chỉ số vượt ngưỡng mục tiêu, hãy trao đổi sớm với bác sĩ để được hướng dẫn phù hợp.
